Ekonomik dalgalanmaların en fazla etkilediği alanlardan biri ticaret hayatıdır. Alışverişin güven esasına dayalı olduğu bu alanda, çek hala en çok kullanılan ödeme araçlarından biridir. Ancak, çekin işlevi borcun ödeneceğine duyulan güvene dayanırken, borçlunun konkordato sürecinde bulunması bu güveni derinden sarsmaktadır. Peki konkordato sürecindeki bir şirketin verdiği çek hukuken geçerli midir, yoksa aldatıcı bir araç mıdır?
Konkordato Sürecinde Çek Verilmesi Hukuken Mümkün mü?
Konkordato, borçlarını ödeyemeyen ancak iflasın eşiğinde olan şirketlerin mahkeme gözetiminde borçlarını yapılandırma ve faaliyetlerine devam etme sürecidir. Geçici mühlet ile birlikte borçlu, çoğu takip ve icra işlemlerinden korunur. Ancak bu, borçlunun tüm ticari faaliyetlerini durdurduğu anlamına gelmez.
Borçlu şirket konkordato mühleti içinde çek düzenleyebilir. Ancak bu işlem, konkordato komiseri gözetiminde olmalı ve borçlunun ticari faaliyetlerinin olağan akışı içinde yer almalıdır. Aksi halde, kötüye kullanıma açık hale gelir.
Çekin Hukuki Geçerliliği ve Bankaların Tutumu
Konkordato mühleti içinde düzenlenen çekin:
- Kanunen geçerliliği devam eder.
- Ancak mahkemeler bazı durumlarda, çeklerin arkasına “karşılıksızdır” şerhi yazılmasını ihtiyati tedbirle yasaklayabilmektedir.
Bu tür kararlar bankaları “karşılıksız çek” işleminden alıkoyarken, alacaklının hem cezai olarak şikayeti hem de icra takibi imkanlarını fiilen ortadan kaldırır. Borçlu korunurken, alacaklı haklarından mahrum bırakılmış olur.
Aldatıcı Davranış ve Kötüye Kullanım Riski
Uygulamada bazı borçlular, konkordato başvurularının hemen öncesinde veya geçici mühlet içinde;
- Bilerek karşılıksız çek düzenleyerek,
- Bu çek karşılığında mal veya hizmet temin ederek,
- Alacaklıları ödeme yapılacağına inandırıp,
sonrasında da mahkeme kararıyla “karşılıksız yazılamaz” tedbiri aldırarak fiilen çekin hiçbir yaptırıma uğramamasını sağlamaktadır.
Bu durum, Türk Borçlar Kanunu m.36’da tanımlanan “hile” teşkil edebileceği gibi, TCK m.157-158 kapsamında “nitelikli dolandırıcılık” suçu olarak da değerlendirilebilir.
Ticari Güven mi, Yasal Koruma mı?
Konkordato, zor durumdaki şirketlere ikinci bir şans tanırken, dürüst davranmayan borçlular için de bir perde haline gelebiliyor. Bu nedenle konkordato sürecinde çek verilmesi hem alacaklı açısından riskli, hem de hukuk düzeni açısından tartışmalıdır.
Alacaklılar, böyle durumlarla karşılaştıklarında yalnızca borçlunun konkordato içinde olup olmadığını değil, konkordato kapsamında nasıl davrandığını da değerlendirmesi gerekir.
Çek, bir ödeme aracı olmanın ötesinde güven belgesidir. Bu güvenin suistimal edilmesi ise hem ticari ahlakı hem de hukuk sistemini zedelemektedir.
Konkordato Sürecinde Alınan Karşılıksız Çeklerde Alacaklının İzlemesi Gereken Yollar
Eğer elinize konkordato sürecindeki bir şirketten alınmış ve bankaca karşılıksız işlem yapılamamış bir çek geçerse, şu adımları izleyebilirsiniz:
- Çekin İbrazını Mutlaka Süresi İçinde Yapın
- Bankaya süresinde ibraz edilmesi hâlinde, karşılıksız işlem yapılamasa bile hukuki haklarınız doğar.
- Banka Yazısını Talep Edin
- Banka, karşılıksız çek işlemi yapmasa da gerekçesini içeren resmi bir yazı vermek zorundadır. Bu belge, çekin fiilen karşılıksız kaldığını ispatlar.
- Konkordato Komiserliğine Alacak Bildirimi Yapın
- Bu çekten doğan alacağınızı, konkordato dosyasına alacak olarak kaydettirmeniz gerekir.
- Aksi halde tasdikten sonra borçlunun ödeme planından yararlanamazsınız.
- Mahkemeye Tedbirin Kaldırılması Başvurusu (İhtiyari)
- Mahkeme kararı ile karşılıksız şerhi konulamıyorsa, alacaklı olarak itiraz edip, tedbirin kaldırılmasını talep edebilirsiniz.
- Gerekçe olarak “alacaklının zarara uğratılması” ve “kötüye kullanım ihtimali” gösterilebilir.
- Savcılığa Suç Duyurusunda Bulunun (Gerekirse)
- Eğer çek, ödeme kastı olmadan ve sizi yanıltmak amacıyla verilmişse, TCK m.157–158 kapsamında dolandırıcılık şüphesi doğar.
- Eğer şirket, çeki ödeme niyeti olmaksızın, sırf sizi mal/hizmet vermeye ikna etmek amacıyla verdiyse ve konkordato sürecini ve tedbiri gizlediyse veya bunu kötüye kullandıysa, nitelikli dolandırıcılık (TCK m.158/1-f – “tacir sıfatı kullanarak dolandırıcılık”) suçu oluşabilir.
- Ayrıca 5941 sayılı Çek Kanunu’na göre çekin ödenmemesi hâlinde cezai sorumluluk da gündeme gelir.
- Sözleşmeden Dönme veya Tazminat Talebi
- Mal veya hizmet teslim ettiyseniz ve ödeme çekle yapılmışsa; çekin karşılıksız çıkması halinde veyahut karşılıksız çıktığı halde şirketin konkordato sürecinde olması sebebiyle karşılıksız yazılamaması halinde Borçlar Kanunu m.36’ya göre hile nedeniyle sözleşmeden dönebilir, tazminat talep edebilirsiniz.
SONUÇ
Alacaklının bu süreçteki haklarını koruması için çekin hukuki niteliğini bilmesi kadar, konkordato sürecinin sınırlarını ve kısıtlamalarını da iyi analiz etmesi gerekir. Her olay kendi somut şartları içinde değerlendirilmelidir. Konkordato süreci, esasen dürüst borçluları korumak ve ticari faaliyetlerini sürdürebilmeleri için ikinci bir şans tanımak amacıyla düzenlenmiş bir müessesedir. Ancak uygulamada bu süreç, kimi zaman kötü niyetli borçlular tarafından bir zırh gibi kullanılarak çek gibi güvene dayalı ödeme araçları kötüye kullanılmakta, alacaklıların hakları fiilen etkisizleştirilmektedir. Mahkeme kararıyla “karşılıksızdır” şerhinin yazılamaması, çekin karşılıksız kalma gerçeğini değiştirmemekte, sadece alacaklının cezai, ticari ve hukuki yollarını kısıtlamaktadır. Bu durum, dürüst ticari ilişkilere duyulan güveni zedelediği gibi, sistemin amacına da zarar vermektedir.
Alacaklılar olarak, konkordato sürecindeki borçlulardan alınan çeklere karşı daha temkinli olunmalı, ibraz ve bildirim süreleri titizlikle takip edilmeli, gerektiğinde uzman avukatlardan hukuki ve cezai destek alınmalıdır. Hukukun sağladığı koruma mekanizmaları kadar, ticari öngörü ve belge temelli işlem güvenliği de bu süreçte belirleyici olacaktır.
KAYNAKÇA
- Arkan, Sabih, Ticari İşletme Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara 2023.
- Kuru, Baki / Arslan, Ramazan / Yılmaz, Ejder, İcra ve İflâs Hukuku, 5. B., Ankara 2023.
- Eriş, Halil, Çek Hukuku, Beta Yayıncılık, İstanbul 2022.
- Uyar, Talih, İcra ve İflâs Hukuku Şerhi, Cilt II, 3. Baskı, İstanbul 2014.
- Eren, Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 29. Baskı, Ankara 2024.
- Altay, Zeynep, “Ticari Hayatta Çekin Kötüye Kullanımı ve Yaptırımları”, Legal Hukuk Dergisi, 2023.